İptal edilen uçuşların ücret iadesi

Merhaba, Hem yolcu hem havayolu için avantajlar içeren erken rezervasyon sistemi  ‘’ Korona salgını ‘’  nedeniyle yaşanan uçuş iptalleri ile  iki tarafı da üzen bir duruma geldi. Bu konunun farklı yönlerini  sizlere sunmaya çalışacağım.

Kısaca değineceğim konu başlıkları;

• Havayolu erken rezervasyon satışları
• Uçuşların koltuk başına marjinal maliyeti etkisi
• Havayolları iptal edilen uçuşların ücretini nakit olarak iade  etmek zorunda mı ?   ( Kısa cevap : Evet  )
• Uçak bilet satışı ve ücret iadesinin hukuki analizi
• Ücret iadesi için havayolları niçin ipe un seriyor ?
• Yolcu ve havayolunu  memnun edecek çözümler olabilir mi?

Havayolları aylar sonra yapacağı  bir uçuşun parasını çok daha  önce almak ve  satılmayan koltukları daha yüksek fiyattan satma imkanı bulduğu erken rezervasyon satışlarını çok seviyor. Kampanya yaparak görece ucuz satılan biletler ile aylar önce nakit girişi sağlanmakta  böylece belli bir doluluk sağlandıktan sonra  diğer koltuklar ortalama ücretten  daha yüksek rakamlar üzerinden  satılabilmektedir.

Havayolları ucuza sattığı biletin acısını belli bir  doluluk oranı yakalandıktan sonra   satış yaptığı  diğer koltuklar ile telafi etmektedir. Sonradan  satılan bu  koltukların marjinal maliyeti çok düşük olduğu halde tam aksine  genelde en yüksek fiyatlar ile satış yapılmaktadır. Yüksek fiyattan satış yapılamayacağı ve koltuğun boş kalacağı anlaşılırsa o zaman da promosyon  fiyat  uygulanıp normal ücretten daha düşük fiyata bile satış yapıldığını görebilirsiniz. Bu durumda çok dikkatli olmak gerekiyor havayolları nakit döngüsü içinde çok önemli yer tutan  erken rezervasyon satışların cazibesini gölgelememek gerekiyor.

Sektör dışı okuyucular için basit bir örneğe bakalım, Maliyetinin 1 milyon tl   olduğunu var saydığımız   İstanbul-Tokyo uçuşu için ilk satılan bileti 5000 tl karşılığı sattığınızı ve  sonrasında  hiç bilet satamadığınızı düşünün, tarifeli bir sefer olarak bu uçuşu gerçekleştirdiğinizde uçuş maliyetiniz 1 milyon tl ve uçuş cirosu 5000 tl olacaktır. Bu tek  yolcunun  marjinal maliyeti 1 milyon tl demektir. Oysa bu ücretten 200 bilet satılmış olsaydı uçuşun tüm maliyeti karşılanmış ve  201. Koltuk ve sonrası için koltuk başına marjinal maliyet  sadece yüz liralar civarında olacaktı. Havayolu da daha yüksek ücretten satış yaparak sadece maliyeti kurtarmak değil kar maksadını da gerçekleştirmiş olacaktı.                                        

(az yolcu ile uçuş olağandır fakat tek yolcu ile uçuş çok nadir de olsa mümkündür)  https://www.airporthaber.com/havacilik-haberleri/aseman-airlines-4-ay-sonra-sadece-bir-yolcu-ile-basladi.html)

Buraya kadar hiçbir sorun yok çünkü şartlar önceden ilan edilmiş durumda ve tüm taraflar razılar. Sorun, uçuşun iptal edilmesi veya uçuşun normal süreden daha  fazla rötarlı olması durumunda ortaya çıkıyor. Havayolu bazında farklı uygulamalar olmakla beraber Avrupa birliği havayolları ve ülkemizde bu konuda standart bir uygulama var. Salgın hastalık dışında normal zamanlarda da uçuşların iptali, rutin dışı ertelenmesi veya fazla yolcuya satış yapıldığı için (overbook) uçamadığınız / geç uçtuğunuz  durumlarda tazminat hakkınız olup  konuyla ilgili  AB hukukunda EC 261/2004 düzenlemesi bizim hukukumuzda da Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nün 3/12/2011 tarihli ve 28131 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan ( SHY-YOLCU) düzenlemesi  / yönetmelik bulunmaktadır.  

Corona virus salgınına kadar  uçuş iptalleri çok sorun olmayan bir konu idi ne zaman ki salgın nedeniyle neredeyse tüm uçuşlar iptal edildi işte o zaman şapka düştü kel göründü. Sonda söyleyeceğimi başta söyleyeyim ; Havayollarının korona virüs salgını nedeniyle iptal ettiği uçuşlar için ödediğiniz ücretleri nakit olarak aynen  iade alma hakkınız var. Eğer uçuş iptali  salgın hastalık zorunluluğu değil de havayolunun kendi kusuru nedeniyle olsaydı  ayrıca tazminat hakkınız da   olacaktı.

5431 sayılı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 9 uncu maddesinin birinci fıkrasının (g)  bendine dayanarak hazırlanan  SHY-YOLCU yönetmeliği de dahil Havacılık otoritelerinin yolcu lehine düzenlemelerini  ve kargaşa olmaması için proaktif davranarak 2 aylık  bilet iade süresi duyurusu  vb. çalışmalarını  olumlu buluyorum bununla birlikte konunun daha farklı yönlerini de belirtmem gerekiyor. Çünkü sadece 5431 sayılı kanuna dayanılarak hazırlanan yönetmelik ile ticaret kanunundan borçlar kanuna oradan tüketici hakları mevzuatına pek çok yönü bulunan satış sözleşmesinin ihlali ile ilgili  ücret iadesi için  süre ilanı hukuken sorunlu gözüküyor.   

Bilet satın alarak havayolu ile bir sözleşme yapmış oluyorsunuz haliyle artık borçlar kanunu, ticaret kanunu, tüketici hakları kanunu  ve diğer pek çok mevzuat hükmü devreye giriyor. Sivil Havacılık otoritesi  tarafından ilan edilen   uçuşlar başladıktan 2 ay sonra   ücret iadesi  yapılacağını ilan etmesi  tüketici hakları ve ilgili  diğer mevzuat ile çeliştiği için en nazik ifade ile tartışmalıdır. Bu şekilde süre tayinini  kabul ettik diyelim peki Sivil Havacılık otoritesi   2 ay değil de 2 yıl dese ne olacaktı?

Sözleşme nedir ? size hangi hakları vermektedir ? Tarafların sorumluluk sınırları nedir ?  Sözleşme ( TDK sözlük )  : Hukuki sonuç doğurmak amacıyla iki veya daha çok kişinin, kuruluşun karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanlarıyla gerçekleşen işlem, bağıt, akit, mukavele, kontrat.

İlginçtir literatürde akit kavramı güncellenirken “yazılaşma“ denmemiş “sözleşme” denmiş. Yani söz gerçekten senetmiş. Mevzuatımıza göre  akit (sözleşme) karşılıklı rıza ile kurulur  ve istisnalar hariç şekle tabii değildir. İstisnalara bir örnek araç satışı olup noter satışı zorunludur oysa uçak biletinin arzı ( icap) ve yolcunun satın alması (kabul) ile havayolu ile yolcu arasında sözleşme yapılmış olur. Havayolu size bu uçuşu sağlayamaz ise  mevcut mevzuatımıza göre ücret iadesi ve tazminat hakkınız doğar  bunun için belirli  bir süre beklemenize de gerek yoktur. Uçuşun iptali havayolunun kusuru dışında ise tazminat hakkınız olmaz sadece ücret iadesi hakkınız olur. Yani sivil havacılık otoritesinin ücret iadesi için  süre tayinini  yaşanan olağanüstü salgın ve milli şirketlerimizi korumak için insani olarak anlayışla karşılasak bile hukuki olarak ücret iade talebinizin dayanağı olan genel hukuk kuralları ve ilgili mevzuat tüketici haklarını korumaktadır. Kolaylıkla ve hukuki bir destek almadan şahsen tüketici hakem heyetlerine veya tüketici mahkemelerine başvuru yapabilirsiniz.

Havayolları ısrarla iptal uçuşlar için ücret iadesi yerine tarih değişikliği, parkur değişikliği ve bazı alternatif haklar sunmaya çalışıyor. Bunun temel sebebi ise verilmeyen hizmet için alınan erken rezervasyon  ücretlerinin  kısmen ya da tamamen çoktan harcanmış olması  ve bu miktarın kimi havayollarında milyar dolarlar üzerinde olmasından kaynaklanıyor. Mevcut uygulamalar ile yolcu memnuniyeti zor gözüküyor. Örneğin bazı havayolları  100 usd  bilet iadesi için 120  usd bilet hakkı teklifi  cazip değil çünkü  salgın öncesi 100 usd bilet ücreti olan bir uçuş ileri bir tarihte  150 usd olursa bırakın  yolcunun 20 usd avantaj sağlamasını tam aksine  30  usd zararı olur.

Yolcu nasıl mutlu olur ? Havayolu teklifleri cazip  olmalı. Havayolları, 2-3 yıl süresince tam kapasite uçamayacaklarını , güncel doluluk oranının ortalama % 50 civarında olduğunu  söylüyor. Bu durumda uzunca bir süre uçuşlarda boş koltuklar olacak demektir. Bu boş koltuklar  salgın dönemi uçuş iptalleri ile kısıtlı olmak üzere bilet ücret iadesi talep eden yolcuları memnun etmek için kullanılabilir. İptal edilen uçuş hakları geçerli + uygun hatlarda ücretsiz bir uçuş daha  sunulabilir. Böylece havayolları ücret iade yükünden kurtulur, havayolu nakit akışı negatif etkilenmez ve yolcuları da mutlu olur.   Terzi işi uğraşmayalım konfeksiyon olsun derseniz o zaman peşin  alınan paraların  nakit iadesi zorunlu olur  ki bu durum nakit döngüsünü bozarak havayollarına ciddi zararlar verebilir.

AB kuralları  yolcuların 7 gün içinde geri ödeme almasını gerektirdiği halde bazı havayolu firmalarının  geri ödemelerin yerine seyahat kuponları veya ücretsiz bir rebooking (rezervasyon değişikliği / yeniden rezervasyon) opsiyonu sunduğunu görüyoruz.

Konuyla ilgili açıklama yapan Avrupa Komisyonu'nun ulaşımdan sorumlu üyesi  Adina Valean:   Ücret iadesi dışında ki alternatiflerin tam bir seçenek olmayacağını , Eğer hava yolları 'açığa alma' seçeneğini kullanmak istiyorsa, enerjilerini bu seçeneği çekici hale getirmek için harcamalılar, yolcuların arzu ederlerse para iadesi haklarını kullanmasına izin vermeliler, diyor.

Avrupa tüketici hakları örgütü BEUC ise, hava yolu endüstrisine 'kefalet ödeyenlerin' yolcular olmaması gerektiğini belirtiyor.

Ülkemize bakarsak corona virüs salgını sonrası  25 mart 2020 tarihli resmi gazete de yayınlanan yönetmelik değişikliği ile  yolcuların bilet ücret  iadesini nakit olarak alabilmesi için  uçuşların başlamasından sonra ki 3. ay itibariyle  mümkün olabileceği belirtilmiştir. Burada iyi niyetle  hem yolcuların hakkını teyit hem de havayollarının nakit akışını bozmamak düşüncesi olduğu gözüküyor. Bunun altı doldurulmak kaydıyla hakkaniyetli bir yaklaşım olduğunu düşünüyorum.

Yukarda izah etmeye çalıştığım üzere  bu  bekleme süresinin hukuken tartışmalı  olduğunu düşünüyorum. Ücret iade hakkınız için hemen talepte bulunabilirsiniz bununla birlikte  bir kaç haftalık  süre kazanmak   için sıra dışı (çoğunluktan farklı)  hukuki bir yöntem ile kendinizi yormak ve sabrınızı zorlamak  yerine sivil havacılık tarafından ilan edilen süreyi  beklemenizi tavsiye ederim.

Saygılarımla

Erdal Gülmez